رۆشنبیران و جیهانێکی دۆراو (2

رۆشنبیران و جیهانێکی دۆراووو


(2)

مێژووی چه‌نددێڕی...خوێندنه‌وه‌ی کلاسیکیانه‌ی مێژوو و "بڕۆدێل"؛

به‌ره‌ی وانموود وا ده‌نووسێ..واته‌گوتاری قه‌به ‌له‌سه‌ر ته‌ختی له‌پێش ئاماده‌کراو راده‌خا و سه‌ر و پێی که‌م یان زیادی ده‌بڕێ و ئه‌یداته‌ده‌رخوارد سه‌روتاری نیوستوونی چاپه‌مه‌نییه‌کان..بۆ وێنه‌بڕواننه‌ئه‌م دوو گوزاره‌یه‌؛
ئه‌لف: مێژووی ئێمه‌ی کورد پڕه‌له‌بچڕان و دابڕان"
و ئه‌م وه‌ئاکام گه‌یاندنه‌
ب: بۆوه‌ی له‌م ڕۆگه‌پڕ هه‌ڵس و که‌وته‌دا هیچ شتێ درێژه‌و به‌رهه‌می هیچی تر نیه‌"
بۆ پاساودانه‌وه‌ی ئه‌و دوو گوزاره‌یه ‌له‌"فۆکۆ و "برۆدێل" یه‌کی دێڕێک نموونه‌دێنێته‌وه
/سه‌روتاری رۆژهه‌ڵات، ژماره‌/
با جارێ له‌وه‌بگه‌ڕێین که‌مێژووی درێژخایه‌نی رۆژهه‌ڵات /به‌گوته‌ی فۆکۆ/ سێ ده‌وره‌ی بچڕانی تێکه‌وتووه‌ و /به‌گۆته‌ی مارکس/ پێنج، که‌بریتی بوون له ده‌وره‌کانی
1 - هابه‌شێتی سه‌ره‌تایی/اشتراکی اولیه/
2 - عه‌بدێتی /به‌رده‌داری/
3 - عه‌شیره‌تی و خان خانێتی / فیۆدالی‌/
4 - سه‌رمایه‌داری و...
- 5 هاوبه‌شێتی دوایین....کمۆنیستی‌!!
(ده‌وره‌کانی لێکبچڕاوی ئپیستمۆلۆژیمان له‌روانگه‌ی فۆکۆوه‌له‌به‌شی یه‌که‌م دا هێنایه‌وه)
مه‌به‌ستی مه ‌سه‌لماندن یان ئه‌سێحی و نائه‌سێحی ئه‌و دوو روانگه‌یه ‌نیه و کاتی خۆی سه‌دان کتێبیان له‌سه‌ر نووسراوه‌... به‌س ده‌ڵێین: رۆژئاوا که‌ئه‌و هه‌مووه‌مێژووه‌یان هه‌یه‌(!!) ) چۆن ده‌چنه‌سێ بڕگه‌ی مێژوویی ‌یه‌وه‌؟؟‌/سه‌روتار نووسان خۆ مارکسی نین ئه‌گینا ئه‌مگوت پێنج بڕگه‌/ به‌ڵام ئێمه‌ی کۆرد، که‌مێژوومان نیه، ‌ئه‌و هه‌موو بڕگه‌و بچڕانه‌مان هه‌یه‌و مێژوومان پڕه ‌له ‌بچڕان و دابڕان ؟؟؟
تۆ بڵێی مه‌به‌ستی سه‌روتارنووس له‌بچڕان هه‌ر بچڕانه‌کانی مه‌عریفه‌ناسی " فۆکۆ " بێت یان خۆی له‌که‌م و زیادی سه‌ر ته‌خته‌که‌ی تاشیبێ ؟؟
وه‌ک وتمان جارێ ئه‌و پرسیارانه‌ش ئاراسته‌ی پێشه‌کی سه‌روتار ناکه‌ین و له‌م به‌شه‌دا دینه‌سه‌ر ئه‌و گوته‌یه‌ی به‌ناو له‌" برۆدیل " هێناویانه‌ته‌وه ‌بۆ وه‌ی بڵێین که‌هه‌رئه‌وه‌نده‌ش له‌برۆدیل تێگه‌یشتوونه‌ که ‌له‌" فۆکۆ "؛
هه‌ڵبه‌ت منیش ناچارم به‌پێی مه‌نته‌قی ئه‌و سه‌روتاره ‌باسه‌که ‌درێژه‌بده‌م، واته ‌ئه‌گه‌ر به‌ره‌ی وانموود گوته‌ی "حسه‌ینی بشیریه"‌له‌باتی فۆکۆ دێنێته‌وه ‌منیش هه‌ر له‌و نموونه‌م هێنایه‌وه .. لێره‌شدا ئه‌گه‌ر ئه‌و له‌زمانی "جان لیچت" ه‌وه‌باسی برۆدێل ئه‌کا / بێ ئه‌وه‌ی ئه‌وه‌بدرکێنێ/ منیش هه‌ر له‌و کتێبه‌و له‌زمانی لیچت ه‌وه باسی مێژووی برۆدیلی ده‌که‌م بۆ وه‌ی باسه‌که‌مان باشتر به‌ئه‌نجام بگا*
جان لیچت لای وایه‌* "مێژووی درێژخایه‌ن، مێژووی ئاڵ و گۆڕی پێکهاته‌یی بنه‌ڕه‌تییه(1) به‌ڵام ئه‌و ئاڵ و گۆڕه ‌ته‌نیا له‌به‌ر ئه‌و تیشکه ‌ده‌بینرێ که ‌له‌چ چوار چێوه‌گه‌لێک دا هاتۆته‌دی(2) /ئه‌گینا/ پێکهاته‌له‌و ئاڵ و گۆڕه‌دا سه‌ره‌کی نیه‌(3) - ساختار تعین کننده‌این تغیرات نیست-" **
ده‌بینین که‌سه‌روتار نووس ته‌نیا گوزینه‌ی یه‌که‌می وه‌رگرتووه‌و پێناسه‌ی خۆی(!!) له سه‌ر ئه‌وگوزینه ‌دارشتووه‌ له‌حاڵێکدا گوزینه‌ی دووهه‌م و سێهه‌میان، که‌ده‌وری سه‌ره‌کی له‌و پێناسه‌دا ده‌بینێ‌، بچڕاندوه‌!!و خستوویانه‌ته ‌پشت گوێ..
به‌ڕای "لیچت" برۆدێل/ئه‌زقه‌زا/ یه‌که‌م مێژوونووسی پاش مۆدێرنه‌که‌خوێندنه‌وه‌ه‌ی "مێژووی رووداوه‌کان"ی قه‌بووڵ نیه‌و ئه‌و بۆچوونه‌به‌خۆێندنه‌وه‌یه‌کی کلاسیکی و هه‌ڵه‌ده‌زانێ ..لیچت ده‌نووسێ؛
"برۆدێل ده‌ڵێ : به‌رله قوتابخانه‌ی "ئاناڵ" مێژوونووسان جه‌ختیان ده‌کرده‌سه‌ر مێژووی که‌م ماوه‌/کوتاه مدت/ یان ئه‌و شته‌ی که‌به‌ناوی مێژووی رووداوه‌کان به‌ناوبانگ بوو. مێژووی سیاسی و دیپلوماسییان به‌نموونه‌ی ئاشکرای مێژووی رووداوه‌کان ده‌زانی که‌پێویست نیه‌وابێ. له‌م چه‌شنه‌مێژوونووسینه‌نه‌ریتییه‌دا/که‌سه‌ده‌ی نۆزده‌ناوی ده‌رکرد/ نه‌ک هه‌ر مێژوو ببوه‌جۆره‌نه‌قاشی کردن و خولقاندنی عه‌ینییه‌تێک،که‌بینه‌ری تێدا حه‌زف کرابوو، به‌ڵکوو شوێنێکی تێدا نه‌ده‌ما بۆ ئه‌ندیشه‌ی مێژوو وه‌ک سازکردنه‌وه .. به‌ڵام برودێل به‌پێچه‌وانه‌وه ‌لای وابوو که ‌مێژووی یه‌ک لایه‌نه‌مان نیه. ‌هه‌ر به‌و چه‌شنه‌ی که‌مرۆڤی ده‌رهه‌ستمان نیه‌.. ئه‌و لای وایه‌مێژوو به‌رجه‌وه‌نێکی تێپه‌ڕه ‌که ‌به‌رده‌وام له‌ره‌وتدایه‌/منڤره‌ متحرک/..ته‌ون و کڕی بابه‌ته‌کانه ‌و ‌وه‌ها پێکه‌وه‌گرێ دراون که‌هه‌رکامیان ئه‌توانن سه‌د شێوه‌ی جیاواز و دژخواز وه‌رگرن... مێژووی که‌م ماوه‌ی رووداوه‌کان له‌کاتی وانوێنی دا هه‌وڵئه‌دات له‌شانۆیه‌کدا/به‌ساز و به‌رگی ده‌ربڕین/ کۆمه‌ڵ یان ته‌نانه‌ت کولتوور زێده‌تر به‌شێوه‌ی خوازه‌یه‌کی ئورگانیک/پێکهاته‌یی/و بوونناسانه‌نیشان بده‌ن..به‌لام مێژووی درێژخایه‌ن له‌"هه‌زاران خێرایی/سرعت/ جیاوازی کاتی کۆمه‌له‌ڵایه‌تی ساز ده‌بێ.. قبووڵ کردنی مێژووی درێژخایه‌ن به‌مانای ئاماده‌بوونه‌بۆ گۆڕانی هه‌موو شتێ.. هه‌ر له‌بیرکردنه‌وه ‌له‌مه‌ڕ شێوازی نووسین و ده‌ربڕینی بابه‌تێک ‌تا قه‌بووڵ کردنی کاتێک که‌ره‌نگه ‌ئه‌وه‌ند ئارام و بێ په‌له‌ ‌بێ که ‌ره‌نگه‌ شان بدا له‌شانی بێ بزاڤی/راوه‌ستان/ .."
ده‌بینین که‌بڕۆدێل نه‌ک هه‌ر مێژووی رووداوه‌کان وه‌ک مێژووی کلاسێکی ناودێر ده‌کا - به‌ڵکو- ته‌نانه‌ت بێ بزاڤیش هه‌ر به‌مێژوو ده‌ناسێ ... که‌وایه‌براده‌ری سه‌روتار نووس له‌به‌ر چی و به‌ چ ئامانجێک ‌ئاوا برۆدێل ده‌خنێته‌ناو پێشه‌کی سه‌روتارێکه‌وه‌ که‌ لای وایه ‌کورد مێژووی نیه ‌و له‌به‌ر چی ئه‌م گوتاره‌ که ‌به‌راستی جێی باس و لێدوانی قووڵه، ‌ته‌نیا له‌چه‌ند دێردا دێنێته‌وه و به‌سه‌ریدا باز ئه‌دا؟؟
راستییه‌که‌ی ئه‌وه‌یه ‌ده‌قی ئه‌و سه‌روتاره ‌و سه‌روتارگه‌لی به‌و چه‌شنه‌ ئه‌یانهه‌وێ به‌شێوه‌ی خز و ناراسته‌و خۆ ئه‌و چشنه ‌خوێندنه‌وه‌ به ‌سه‌ر ئه‌ده‌ب و مێژوو و سیاسه‌تدا بسه‌پێنن که‌خوێندنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی کاریزماتیکه ‌به‌ده‌مامکی هه‌مه‌ره‌نگی وانمووده‌وه‌... ئگینا له‌هه‌ر روانگه‌یه‌که‌وه‌و به‌هه‌ر بۆ چوونێک بتهه‌وێ خۆت له‌خوێندنه‌وه‌و ره‌خنه‌ی هه‌ر بابه‌تێک بده‌یت ده‌بێ سه‌ره‌تا ئاگاداری بابه‌ته‌که‌و شێوازی خوێندنه‌وه‌که‌‌بی و ته‌نیا به به‌ڵگه‌ی "لیسانس"و"فه‌وقه‌لیسانس" هیچ که‌س نه‌بۆته‌ئه‌دیب و ره‌خنه‌گر و کۆمه‌ڵناس و... نه‌توانیشیه‌تی پێش به‌ ره‌وتی ئه‌وگوتارانه‌بگرێ .. به‌و به‌ڵگانه‌وه‌ته‌نیا ئه‌توانی خێراتر دامه‌زرێیت و بچیته‌خزمه‌ت جیهانی دۆڕاوه‌وه‌..نموونه‌که‌ی ره‌نگه‌ئه‌وه‌بێ که‌که‌سێک بیهه‌وێ له‌ناوه‌ند یان کانوونێکی نووسه‌ران یان هونه‌رمه‌ندان یان کۆمه‌ڵناسان و..ێکی سه‌ربه‌خۆدا ناونووسی که‌ن، لێی ناپرسن زانکۆ چوویته‌یان نا؟؟ به‌ڵکوو ئه‌پرسن له‌و بوارانه‌دا چه‌ند کارت کردوه‌و له‌نموونه‌ی ده‌قه‌کانت ئه‌پرسن..به‌ڵام ئه‌گه‌ر بتهه‌وێ له‌دایه‌ره‌یه‌کدا داتمه‌زرێنن، ناڵێن کام کارت کردوه‌و چه‌نده‌تێیگه‌یشتوویت؟؟ به‌ڵکوو ئه‌پرسن "مه‌دره‌کی" خو‌ێندنت چیه‌؟ به‌ره‌ی وانموود سه‌ره‌تا ده‌بێ ئه‌وه ‌لای خۆیان روون بکه‌نه‌وه‌ که ‌ئه‌یانهه‌وێ کامه ‌لایان بن و له‌زمانی کێوه ‌بدوون و له‌خزمه‌ت کام ده‌سه‌ڵات یان ناده‌سه‌ڵاتی زمانیی دا بن؟ ئه‌وه‌ی بیهه‌وێ له‌چه‌ند دێڕی پێشه‌کیی سه‌روتارێکدا گوتارگه‌لی قه‌به‌قه‌به‌ی وه‌ک نه‌ته‌وه‌و خیانه‌ت رۆشنبیری و ئه‌ده‌ب و رۆژنامه‌وانی ،... بپشکنێ، هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه‌دیاره‌کێیه‌و پێویست ناکا ده‌مامک بگۆڕێ..
‌لاشیان وانه‌بێ ئه‌گه‌ر له‌لایه‌ن رووناکبیرانه‌وه ‌وه‌ڵامیان نادرێته‌وه ‌ئه‌وه ‌له‌ ئستدلالی پته‌وی ئه‌واندایه‌، به‌ڵکوو یه‌که‌م له‌به‌ر ئه‌وه‌یه‌که‌ئه‌یانناسن و به‌ته‌ره‌فی وڵامدانه‌وه‌حیساب ناکرێن بۆ وه‌ی ده‌سه‌ڵات له‌وانی گه‌وره‌تر زۆره‌و ئه‌مان ته‌نیا وه‌ک تووتی لاسایی یان ده‌که‌نه‌وه‌..دووهه‌م بۆ ئه‌وه‌یه‌ که ‌وه‌ڵام دانه‌وه ‌به‌و هه‌موو هه‌ڵه ‌یه‌ک له‌دوای یه‌کانه ‌ته‌نیا له‌سیسته‌مێکی کراوه‌و رۆژنامه‌نووسی سه‌ربه‌خۆدا و له‌وڵاتێکی خاوه‌ن دێمۆکراسی دا ده‌کرێ که‌ئێمه‌هێشتا نیمانه‌.. دڵنیام به‌و حاڵه‌ش ئه‌و فێڵانه ‌بێ وه‌ڵام نه‌بوونه‌به‌ڵام مه‌ودای ده‌ربڕینیان نه‌بوه‌و بڵاونه‌کراونه‌ته‌وه‌..
به‌ره‌ی وانموود به‌هێنانه‌ئارای رواڵه‌تیی ناوی رووناکبیران و ره‌خنه‌گرانی پاش مۆدێرن و مۆدێرنخواز(!!) ته‌نیا ئه‌یانهه‌وێ سیمای سه‌له‌فیانه‌ی خۆیان و پشتیوانی کردنیان/له‌ژێره‌وه‌ به‌شێوه‌ی مشوورخواز/ له‌سه‌له‌فی داپۆشن.. ئه‌گینا کوان ئه‌و کتێب و وتاره‌قووڵ و سه‌نگینانه‌ی له‌باری کۆمه‌ڵناسی و رۆشنبیری و ره‌خنه‌و مێژوو و ... ه‌وه‌ که‌ ئه‌وان ده‌ریان کردبێ؟؟؟ و جگه‌خۆیان کێ ئه‌وانی وه‌ک رۆشنبیر و ره‌خنه‌گر و کۆمه‌ڵناس ناودێر کردوه‌؟؟؟
هه‌ر به‌سووکه‌ئاوڕدانه‌وه‌یه‌ک له‌وه‌ی که‌کێ ده‌یانبا به‌م لاولادا..و وه‌ک رۆشنبیر و کۆمه‌ڵناس ئه‌یاننوێنێ..مه‌سه‌له‌که‌روون ده‌بێته‌وه‌و پێویست به‌درێژدادڕی ناکا..

ماویه‌تی