شێعره‌سات

جيهاني وبلاگ نووسي جيهانيكي تازه‌يه و به داخه‌وه درگاي ئه‌و جيهانه دره‌نگ له ئيمه كرايه‌وه به‌لام چار نيه و ده‌بي بيگه‌يني به‌و هيوايه‌ي هيچمان بو گوتن /لاني كه‌م به خومان پي بي سوزه‌ني 27/9/83/

دوشنبه، مهر ۲۴، ۱۳۸۵

مێژوو یان نۆستالۆژیا

مێژوو یان نۆستالژیای دووره‌وڵاتی؟

پاتبوونه‌وه‌ی مێژوو له‌ وێنه‌ی خه‌یاڵینی منداڵ- باوکێکدا که‌ م/ ن بم:

ره‌نگه‌ زاڵمانه‌ترین خوێندنه‌وه‌ی ده‌قێکی ئه‌ده‌بی (به‌تایبه‌ت کۆچیرۆک)خوێندنه‌وه‌یه‌کی سه‌رپێیانه‌ بێ بۆ ترنجاندنه‌ ناو بابه‌تێک به‌ناوی پێشه‌کی.. بۆوه‌ی زۆربه‌ی پێشه‌کییه‌کان هه‌وڵی ئه‌وه‌ ئه‌ده‌ن پیش زه‌مینه‌یه‌کی( که‌ هه‌ڵبه‌ت به‌رهه‌می پێش زه‌مینه‌ی نووسه‌ری پێشه‌کیه‌که‌یه‌) ئاماده‌ و حازرو بزر بۆ خوێنه‌رانی دیکه‌ی داهاتوو ساز بکه‌ن و پێش له‌ خوێندنه‌وه‌ی ده‌قه‌که‌ بیکه‌ن به‌ قوڕگیاندا... ئه‌مه‌ش نه‌ک هه‌ر به‌ر به‌ ئاوه‌ڵابوون و کراوه‌یی بوونی ده‌ق ده‌گرێ و هه‌وڵ ئه‌دا سه‌ره‌گوریسی مانایی و بووتیقایی تێکست به‌ره‌و ره‌هه‌ندێکی تایبه‌ت راکێشێ و مه‌ودای ره‌هه‌نده‌کانی دیکه‌ی لێ وه‌رگرێته‌وه‌.. به‌ڵکوو ئه‌و زوڵمه‌ش ده‌رحه‌ق به‌ خوێنه‌ری مامناوه‌ند ده‌کا که‌ ناهێڵێ به‌شداری سازکردنه‌وه‌ مانایی و پێکهاته‌یی و جوانییاسی ده‌قه‌که‌ بێ و وه‌ک خوێنه‌رێکی چالاک هه‌ڵسوکه‌وتی له‌گه‌ڵ بکا..

له‌ مه‌ڕ کۆ‌ چیرۆکیش وه‌زعه‌که‌ به‌ده‌یان جار خرابتره‌ بۆ وه‌ی چه‌ندین چیرۆک به‌ڕایه‌ک ده‌ئاخنرێته‌ ناو بابه‌تێکه‌وه‌ و هه‌ڵده‌شێلدرێ و هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه‌ و.. ئه‌مه‌ له‌ حاڵێکدایه‌ که‌ هه‌ر چێرۆکێک دیعایه‌ی سه‌ربه‌خۆیی خۆی هه‌یه‌ و ئه‌و مافه‌ی ده‌بێ بدرێتێ که‌ خوێندنه‌وه‌ی تایبه‌ت به‌خۆی بکرێ و ..

ده‌ی چ که‌رده‌ن؟

که‌ بتهه‌وێ پێشه‌کییه‌ک بۆ کۆ چیرۆکێکی باش بنووسی ده‌بێ چ بکه‌ی؟

به‌ش به‌ حاڵی خۆم دوای خوێندنه‌وه‌ی (ئێواره‌ی شار)‌ ئه‌م پرسیارانه‌م لا سازده‌بێ:

له‌به‌ر چی باوکی کورد له‌گه‌ل ده‌یان جار کوژران ناکوژرێ یان سه‌رله‌نوێ ده‌بێته‌وه‌ به‌ هه‌مان پرۆسه‌ی به‌رده‌م کوڕان؟ ئه‌م پاتبوونه‌وه‌ بێکۆتاییه‌ به‌ کوێ ده‌گا؟ ئازادی له‌م تیکسته‌دا چۆن مانا بکه‌ینه‌وه‌؟ خودی به‌رنگار له‌م چیرۆکه‌دا دێته‌کوێ؟

پێوه‌ندی بووتیقایی ناوی چیرۆکه‌که‌ چیه‌؟ و.... به‌ڵام له‌م ده‌رفه‌ته‌ که‌مه‌دا ئه‌مهه‌وێ له‌ کات و شوێن و که‌س و رووداوی چیرۆکه‌که‌ و ته‌بایی بووتیقایی نێوانیان بکۆڵمه‌وه‌ بۆوه‌ی نه‌نووسراوه‌کانی تێکسته‌که‌ زێده‌تر بێته‌ نواندن:

ئصوارةي شار بةروالَةت باسي طةورةبووني مندالَصك دةكا لةبنة‌مالًَةيةكي قةرةبالَغ‌دا و كةسايةتي‌يةكان بريتين لة:

1-منالًَةكان كة لة ذيَر سيبةري ثادطان (سةربازخانةكان)‌دا ياري دةكةن

" ئةوكؤلاَنةي تيا طةورةبووم لة ثشت قوتابخانةيةكةوة بوو كة بةرةو سةربازخانةي شار دةيرواني..."

/دصرِي دةستثصك/

2- باوك م_ «بؤيةكةم جار و دواجار لة سةفرة ئةديت» "دةضووة ذوورةكةي سةرةوةـ ئةو ذوورةي كة بؤ ئيًَمة قةدةغة بوو"...ل 5

3- باوةطةورة: زؤرترين ثيَوةندي هةية لةطةلَ باوك" دواي خواردني ضايةك و دواني تا رادةيةك دريَذ لةطةلَ باوةطةورة« دةرؤيشتة ذوورةكةي سةرةوة...

(لة خوصندنةوةي دووهةم‌دا دةرئةكةوص كة باوةطةورةكرداري سةرةكي باوةكانةي هةية) «توورِة بووني باوةطةورةم هةمووماني بيدةنط كرد» ل 6

4- ذنان: نةنكم و دايكم و ثوورةكانم ـ دةطريان دةيانقيذاندو...

هةر لة يةكةم خويَندنةوةدا ئةتوانين لة بري بنةمالَةيةكي قةرةبالَغ (كومةلطاي كوردةواري) دابنيًَين و ئةمجار دوو خويًندنةوة‌ي لة سةر بكةين... يةكةم باوكةكان يةكةمترين ثيَوةندي لةطةلَ مندال(لاوان) و زؤرترين ثيَوةندي لةطةلَ باوةطةورة بةردةوام لة لايةكةوة لة ذيًَر ضاوديري سةبازخانةدان (وةك مندال) لة لايةكي ديكةوة لة ذيَر شيري دامؤكلصسي سي‌دارةدا... ئةو ويًَنةيةي وةك جةبر سةرةتا باوك و دواجار كورِةكةي لة بةرانبةري‌دا دادةنيشص... ئةمة مةنتيقي نيشانة‌ناسانةي ئيًوارةي شارةولة باري ثيَكهاتةيي‌يةوة بة‌جواني داريَذراوة خويًَندنةوةي دووهةم لة‌بواري ثيَكهاتةيي و دارشتخوازي‌يةوة هةولَدانة بؤ تةبايي يان ناتةبايي نيشانةكان بة‌ثيَي خويَندنةوةي يةكةم.

كات: الف ـ كؤتايي هاوين و هاتني ثاييز بةرةوزستان و ضلةبضووك وةك كاتي روالَةتي و دةرةكي ئةم ضيرؤكة كاتيَكي مةنتيقي‌ية‌ بؤ رووداوي سةرةكي ضيرؤكةكة ـ لة سيَ دارةداني باوك و لة كاية برِينةوةي«م/ن»ي داستانيي

"هاوين بةرةو كؤتايي دةرؤشت ... لةوشةوةوة كة مافي كايةكردنم ليً سةنرا"

ب: ئيًَوارة و شةويش وةك كاتي دةرووني (ناوةكي)يان كاتصك كة رووداوة دةروونيةكاني ناو (م/ن)ي كةسايةتي تيَدا روو ئةدةن ض وةك واقيع(رٌصئال) و ض وةك رةمز بة‌جواني ديًنةوة خزمةت ثيَكهاتةي ضيرؤكةكة : ض لة وشةوةدا كة‌ناويَريَ بضيَتة ناو ذوورةكةي باوكي؛ ض ئةوةشةوةي كة‌هةوالَي هاودنةوةي باوكي لة‌سةربازخانة كة دةبيًَستيَ و ض ئةو شةوةي كة‌دةضيًتة ناو ذوورةكةي باوكي و لةتةكةي ديكةي تةكميَل دةكا و ض...

«يةكيَك لة‌دوا شةوةكاني كؤتايي ئةو هاوينة بوو...(سنووري نيًَوان هاوين و ثاييز)

« ئةو رؤذةي باوكميان تيا ناشت يةكةم رؤذي وةرزي ثاييز بوو»ل 10

ئيًَوارة شةو لة‌باري نيشانة ناسي‌يةوة ديًنةوة سةر هةمان مةدلوولطةل

هاوين ثاييز بةرةو زستان واتة ضوار دالًَ بؤ مةدلووليَكي بزر و لةباري كةش و فةزاوة وةهمايي و ترسناك بؤ خؤلقاندني رووداوي دارو تةناف و سي‌َدارة و فةزايي دةرووني دوايين شةو. كةواية كات يان كاتةكاني ئةم ضيرؤكة لة باري دارشتيشةوة لة‌شويًني تايبةتي خؤياندا جيَطيرن كوردطوتةني موو بة بينايندا ناضي.

شوين: مالَ و كؤلآن و شاري بةردةم سةربازخانة وةك شويَني روالَةتي و ذووريَكي تاريك يان نيوةتاريكي روولة مانطةشةو وةك شويًَني دةرووني و ناوةكي داستانيي و مةيدانيَكي بززي خؤلاٌَوي‌ شوصنطةلي ضيرؤكةكةن.

« باي ئيَوارةي دةمةو ثاييز خؤلًًَي مةيدانةكةي ليَرةولةويًَ لوول ئةدا و بة حةوايدا كرد...»

ئةم شويَنانة لةطةلَ ئةوةيدا كة‌ئةتوانن ويَنةي شاريَكي كوردي نيشان بدةن لة هةمانحال‌دا هةر وةك كاتي ضيرؤكةكة ئةتوانن لة خزمةت خويَندنةوةي لايةي دووهةمي مانايي و كةش و هةواي سور ئالي ضيروَكةكةشدا بن

"شتيَك لة‌دةروونةوة ثيَي دةطوتم كة ئةو شؤينانةي ئيَستاش نيطاي باوكي بة‌سةرةوةماوة بة بينينيان دةيانناسمةوة بؤ خؤيان بانطم دةكةن » بةلآم نا نهيَني باوكم لةو ذوورة بوو» ل14

بة‌طشتي كات وشوصن وكةسايةتي لة ثصكهاتةي ئصوارةي شاردا لصك موتوربة بوونة بؤوةي رووداوة دةرةكي( لة سصدارة‌داني باوك) و ناوةكيةكان(وةك كصشمةكصشي ذيان و مةرط لة زصهني م/ن ي يةكةمي ضيرؤكةكةدا كة م/ن ي مندالَ-باوك ة و وةك شيري دامؤكلصس لة دوايين وصنةي ضيرؤكةكةدا دةنوصنرص) بة جوانترين شصوة بةرجةستة ببصتةوة:

"لةبةر تريفةي مانطي ضواردةي شةواني ضلةبضكؤلَةدا ئةوكات كة ئيتر زؤركةس حسابصكي وا بؤ زستان ناكةن و زؤرتر لةبيري بةهاردان وصنةي زةردةثةرِصكي ئصوارةي هاوينانم بيني كة سصدارةيةك تصيدا بزر دةبوو و نةدةبوو."

كة لة واقيعدا رةنطة يةكص لة جوانترين دصرِطةل كؤتايي ضيرؤكي كوردي بصت بؤوةي لةم كؤتاييةداية كةخوصنةري ضالاك ناضاردةكا بطةرِصتةوة سةر دةستثصكي ضيرؤكةكة:

" ئةوكؤلاَنةي تيا طةورةبووم لة ثشت قوتابخانةيةكةوة بوو كة بةرةو سةربازخانةي شار دةيرواني..."

و ئةمجار لة طةمةي زمانيي بة كات و شوصن و كةسايةتي و رووداوي زصهني و دةرةكي ئصوارةي شار تصبطات... لصرةداية كة رةخنةطر هةست دةكا دةبص خوصندنةوةيةكي ديكة و طؤشةنيطايةكي ديكة هةلَبذصرص و سةري بة نةنووسراوةكاني ديكةي دةقةكةوة قالَ بكات. بؤ وةي باوةطةورة هصشتا ماوة و هةست دةكةي ئةوة باوكةكان نين كة لة "ولاَتي تابؤ"دا بةردةوام لة بةرانبةر مةترسي سص‌دارةدان بةلَكوو م/ن ي مندالَ- باوك‌ة ئةطينا ياساي باوك بةردةوامة... خوصندنةوةي سصهةم با بدةينةدةست خوصنةراني بةرصزي كؤضيرؤكي ئصوارةي شار و ضيرؤكةكاني ديكةي

بةو هيوايةوة