پیشانگایه‌کی نوێ

" یه‌که‌م بلووتووسی تۆ بوو

بێناونیشان:

له‌کوێی تۆ مه‌سخه‌ره‌؟

دڵما پێته‌و!

…. " " حه‌بێکی هه‌نگوینی دا ئه‌نێی مه‌ترسه‌" ساڵح سووزه‌نی، 1382، سروه‌ ژماره‌ 236

هونه‌ری دیجیتاڵ؛ نوێخوازی یان کیچ

به‌ بیانووی پیشانگای نه‌قاشی " بلووتووس ئارت" ی به‌رێز ناسر فه‌یزوڵلابه‌گی‌؛

ناسر فه‌یزوڵڵابه‌گی نه‌قاشی نوێخوازی ناسراوی سه‌قزی‌ که به‌رده‌وام ‌هه‌وڵی تازه‌کردنه‌وه‌ی هه‌یه‌ له‌ بواری هونه‌ریی خۆیدا.. ئه‌مجاریش له‌ رۆژانی 28 و29و30ی مانگی گه‌لاوێژ(1386)دا کارێکی تازه‌( به‌ رێژه‌ی کاری هاوکارانی له‌ کوردستان) پێشکه‌ش ده‌کا و ‌زۆرێ له‌ موبایل به‌ده‌ستان ره‌وانه‌ی نووسینگه‌یه‌کی کۆمپیۆتێری له‌ ناو شار ده‌کا بۆ وه‌ی بتوانن له‌ پێشانگایه‌کدا به‌شدار بن که‌ شه‌رتی یه‌که‌مینی به‌ده‌سته‌وه‌ بوونی گووشییه‌کی بلووتووس داره‌ …

واته‌ ئێمه‌ش پێیه‌کمان له‌ جیهانی ئه‌وپه‌ڕمۆدێرنایه‌ و هونه‌رمه‌ندیش ئه‌گه‌ر مرۆڤی سه‌رده‌می خۆی بێ نابێ چاو له‌و راستیانه‌ بقووچێنێ که‌ به‌ر‌ده‌وام له‌ رێگه‌ی زمان و سیسته‌می نیشانه‌کان، خستوویه‌ته‌ ژێر گوشاری شوێن دانان و شوین هه‌ڵگرتن… بۆ وه‌ی؛

" ئه‌ساسی هونه‌ری مودێرن(نوێ) یش، هه‌ر وه‌ک تکنۆلۆژیا، به‌سه‌ر ئه‌و زانست و ئێختراع و نوێکاری و فۆرم و شێوازانه‌وه‌‌ رۆنرا که‌ به‌ ده‌ستی مرۆڤ ساز کرابوون" ... " هه‌ر له‌و ساڵانه‌دا که‌پای مرۆڤ به‌ مانگیش گه‌یشت هونه‌ریش که‌وته‌ مونتاژکاری له‌ کارگه‌کان.. کار گه‌یشته‌ ئه‌وه‌ی که‌ پیشانگاکانی هونه‌ری و تکنۆلۆژیا جیاوازییه‌کی ئه‌وتۆیان نه‌بوو و لێک جوێ نه‌ده‌کرانه‌وه‌" ( ره‌چه‌ڵه‌ک ناسیی پاش مۆدێرن – علی اصغر قره‌داغی

ئه‌مهه‌وێ بڵێم ئێمه‌ (به‌ناچاری)دره‌نگ به‌ڵام (به‌پێی هه‌لوێستی هونه‌رمه‌ندانه و نوێخوازانه‌‌) باش هاتووینه‌ته‌ پێشه‌وه‌ و چارمان نیه‌ ده‌بی به‌ هه‌ڵاتنیش بووه‌ بگه‌ینه‌وه‌ به‌و کاروانه‌ی سه‌دان ساڵ له‌ئێمه‌ زووتر که‌وتۆته‌ رێ.... هه‌ڵبه‌ت به‌و جیاوازییه‌ی که‌ ئێمه‌ له‌و مه‌ودا کاتییه‌ درێژخایه‌نه‌دا ئه‌وه‌شمان بۆ ماوه‌ته‌وه‌ که‌ ئاگاداری ئه‌و هه‌ڵدێر و گلان و تیاچوونانه‌ش ببینه‌وه‌ که‌ به‌شێ له‌ هونه‌ری " مودێرنیسمی" تێکه‌وت و هه‌ڵنه‌سایه‌وه‌ و به‌شێکی تێکه‌ڵاوی " کیچ" و هونه‌ری شه‌وچه‌ره‌ ده‌بێ.. بانموونه‌یه‌کی : کیچ" بێنمه‌وه‌ و ئاگاداری ئه‌و گلانه‌ ببینه‌وه‌؛ "کیچ" چاپی تابلۆی مونالیزایه‌ له‌ سه‌ر سه‌تڵی زبڵ( زبڵدان). کیچ" عه‌واماندنی هونه‌ری ره‌سه‌ن و پێشڕه‌وه‌ و دیاره‌ له‌و عه‌واماندنه‌دا هونه‌ر زۆر شتی لێ ده‌قرتێ و زۆر لایه‌نی نادیار ده‌بێ، "کیچ" فتۆکۆپی کردنه‌ له‌ هونه‌ر و به‌ پێچه‌وانه‌ی هونه‌ری خولقێنه‌ر له‌ "کیچ"دا که‌مترین داهێنه‌ریی به‌ر چاو ناکه‌وێ... له‌ پانتای شێعریش دا کیچ لاسایی کردنه‌وه‌ی زمانی حاجی قادر و قانع ه‌ دوای ئه‌ونده‌ ساڵ یان به‌کار هێنانی زمانی په‌شێو و له‌تیف هه‌ڵمه‌ته‌ دوای به‌لووتکه‌ گه‌یشتن له‌ بواری خۆیاندا. له‌ راستیدا "کیچ وانموودی‌ هونه‌ره‌ و به‌س.

که‌وایه‌ هونه‌رمه‌ندانی راسته‌قینه‌ و نوێخواز له‌ داهێنان و داێنه‌ریه‌کانی خۆیاندا به‌رده‌وام ده‌بێ ئاگاداری به‌ره‌کانی نه‌ریتخواز (له‌لایه‌که‌وه‌) و وانموود (له‌ لایه‌کی دیکه‌وه‌) بن و به‌و لایانه‌دا نه‌گلێن...

ره‌نگه‌ کاک ناسر(له‌بواری خۆیدا) یه‌که‌م که‌س بێ که‌ پیشانگای "بلووتووس ئارت" بۆ نواندنه‌وه‌ی تابلۆ کانی له‌ کوردستان ده‌کاته‌وه‌.. به‌لام ره‌نگه‌ یه‌که‌م که‌سیش بێ که‌ زۆرێ له‌ هونه‌ره‌که‌ی له‌ گووشیه‌کانی موبایل دا ده‌عه‌وامێ و نادیار ده‌بێ.. بۆ وه‌ی به‌راستی وردکاریه‌کانی تابلۆیه‌کی نه‌قاشیی داهێنه‌رانه،‌ له‌ فورمه‌تی که‌م جێ (بۆ موبایل) دا ناهێته‌ نواندن.

به‌ش به‌حاڵی خۆم ئاواتی سه‌رکه‌وتن و به‌رده‌وام بوونی زێده‌تری بۆ به‌ ئاوات ده‌خوازم.

دوژمنی گه‌ل

شانۆی دوژمنی گه‌ل و شانۆکارانی گرووپی باران ی‌ مه‌ریوان له‌ سه‌قز

دوژمنی گه‌ل؛

پێوه‌ندیه‌کانی ده‌سه‌ڵات و مه‌عریفه‌ و رووناکبیران

ئێواره‌ی پێنج شه‌ممه‌(18و19و20/5/86) هێنریک ئیبسێن له‌ هۆڵی شانۆی سه‌قز هاته‌وه‌ تووڕه‌ بوون له‌ هه‌موو ئه‌و ده‌مامک له‌ چاوانه‌ی به‌رواڵه‌ت نوێخوازن و له‌ ژێر و سه‌ره‌وه‌ ملکه‌چی ده‌سه‌ڵاتی سه‌له‌فین.. ئیبسێن شانۆنامه‌ نووسێکی نوێخوازی نوروێژی بوو که‌ کاتی خۆی له‌ لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتدارانی نوروێژه‌وه‌ ته‌حه‌موڵ نه‌کرا و ئاواره‌ی هه‌نده‌ران بوو.. به‌ڵام هه‌رگیز له‌ نوێخوازی لای نه‌دا و له‌ ماوه‌ی ژیانی خۆیدا ده‌یان شانۆنامه‌ی نوێی نووسی(25شانۆنامه‌) "ئه‌مه‌ش له حاڵێکدا بوو که‌ نه‌ریتی شانۆیی‌ ئه‌ورووپا له‌ مه‌رگ و فه‌وتاندا بوو و شانۆنامه‌ی شیوازی رۆمانتیکش نه‌ک بۆ هاتنه‌سه‌ر شانۆ به‌ڵکوو بۆ خوێندنه‌وه‌ ده‌نووسرا"‌ باوه‌کوو ئیبسێن به‌ره‌به‌ره‌ ناوبانگی ده‌رکرد به‌ڵام راستییه‌که‌ی ئه‌وه‌یه‌که‌ له‌ 1870به‌ملاوه‌ تا ده‌مرێ(1906)و دوای ئه‌وه‌ش یه‌کێ له‌ گه‌وره‌ترین که‌ڵه‌شانۆنامه‌نووسانی مودێرن(نوێخواز) ه که‌ شانۆی ‌به‌گشتی گوڕا و شۆرشی مودێرنی رێبه‌رایه‌تی کرد" بۆ وه‌ی برنارد شاو گوته‌نی: شانۆنامه‌کانی ئیبسێن (به‌رێژه‌ی شانۆنامه‌کانی شکسپێر) بۆ ئێمه‌ گرینگییه‌کی زێده‌تری هه‌یه‌.. ئیبسێن نه‌ک هه‌ر ئێمه‌ به‌ خۆمان ده‌نوێنێته‌وه‌ به‌ڵکوو راست له‌ دۆخێکدا ئه‌ماننوێنێته‌وه‌ که‌ تیایداین" (مظهر ئیبسنیسم – برنارد شاو)1

ئه‌و دوژمنی گه‌ل ی له‌ 1882دا(واته‌ سه‌دوسی و ئه‌ونه‌ ساڵ له‌مه‌وبه‌ر) نووسی و ئه‌م شانۆنامه‌یه‌ش به‌ راستی له‌و خوێندنه‌وه‌ی شاو به‌ده‌ر نیه‌.. دوکتۆر ئستووکمان (که‌سایه‌تی سه‌ره‌کی ئیبسێن له‌ دوژمنی گه‌لدا) سه‌ره‌تا به‌س ده‌یهه‌وێ خه‌ڵک و سیسته‌مه‌کانی ده‌سه‌ڵات به‌ شێوه‌یه‌کی زانستی ئاگادار بکاته‌وه‌ که‌ "ئاوی حه‌مامه‌کان" پیسن .. به‌ڵام حه‌مامه‌کان سه‌رچاوه‌ی ئابووری و ده‌وڵه‌مه‌ند بوونی ده‌سه‌لاتداران و توێژی ناوه‌ندین و راگه‌یه‌نراوی وا نه‌ک هه‌ر به‌ قازانجی شاره‌دار(وه‌ک ره‌مزی ده‌سه‌ڵات) و توێژی مامناوه‌ند نیه‌ به‌ڵکوو تووشی زه‌ره‌ری زۆریشیانده‌کا و هه‌ر بۆیه‌ به‌هه‌موو توانای خۆیانه‌وه‌ و رۆژنامه‌ی ده‌مامکاوی ده‌نگی گه‌لیش (وه‌ک ره‌مزی ده‌سه‌ڵاتی راگه‌یاندن) نه‌ک هه‌ر ئستووکمان و منداڵه‌لانی به‌ڵکوو دۆسته‌کانیشی(کاپیتان وه‌ک ره‌مزی پێوه‌ندی بۆده‌ره‌وه‌ی ولات) بێکار ده‌که‌ن و ئه‌یخه‌نه‌ ژێر گوشارێکی یه‌کجار ناجوامێرانه‌ که‌ زه‌ختکردنه‌ سه‌ر داهاتووی منداڵه‌کانیشیه‌تی و .... ئستووکمان دوای بینینی ئه‌و هه‌موو ده‌مامکه‌ ئیتر باسی پیس بوونی ئاوی حه‌مامه‌کانی لا ده‌بێته‌ باسێکی لاوه‌کی و باسێکی سه‌ره‌کیتر هه‌ڵده‌بژێرێ؛ بانگهێشتنی خه‌ڵک بۆ شۆڕش..

له‌م باسه‌ کورته‌دا نامهه‌وێ هه‌موو دوژمنی گه‌ل بگێڕمه‌وه‌ بۆ وه‌ی دڵنیام زۆربه‌ی دۆستان و دوژمنانی گه‌ل خوێندوویانه‌ته‌وه‌ یان دیتوویانه‌.. به‌س ده‌مهه‌وێ بپرسم؛

چ دۆخێکی تایبه‌ت بۆته‌هۆی ئه‌وه‌ی که‌ دوای ئه‌و ماوه‌ درێژه‌ بۆ ده‌ربڕینی هه‌ستێکێ ده‌روونی خۆمان یان جه‌ماوه‌ر، په‌نا ببه‌ینه‌وه‌ به‌ر هێنریک ئیبسێن؟

تۆ بڵێی رۆشنبیرانی مه‌ش نه‌که‌وتبێتنه‌ ژێر گوشاری ده‌سه‌ڵات و ده‌مامک و توێژی مامناوه‌ند که‌ به‌رده‌وام له‌ قه‌ڵه‌و بووندان؟؟

تؤ بڵێی وه‌ک ئیبسێن باوه‌ڕی وابوو؛ ئه‌و تۆزاڵه‌ حه‌قیقه‌ته‌ی (‌ ره‌نگه له‌ ماوه‌ی ئه‌م سه‌د و سی و‌ ئه‌وه‌نده‌ ساڵه‌دا که‌متریش بووبێته‌وه‌ و که‌وتبێتنه‌ ژێر تۆڕه‌کانی وانمووده‌وه‌)که‌ ماوه‌ لای که‌مینه‌ی رۆشنبیران بێ یان ده‌سه‌لات و تووێژی مامناوه‌ندی خۆ به‌زل زان و زۆرینه‌ی جه‌ماوه‌ر؟

یان پێوه‌ندیه‌کانی ده‌سه‌ڵات و مه‌عریفه‌ و رۆشنبیران تووشی گۆڕان هاتبێ و نه‌هاتبێ؟

یان شانۆکارانی مه‌ریوانی به‌م کاره‌ ویستبێتیان پشتیوانی نه‌کردنی زۆرینه‌ی به‌ناو رۆشنبیران و رۆژنامه‌وانان!! له‌ رووناکبیرانێک به‌ سوخره‌ بگرن- و په‌رده‌ له‌ده‌مامکه‌کانیان داماڵن – که‌ ئێستاکه‌ که‌وتوونه‌ته‌ ژێر گوشاری سه‌خته‌وه‌ و مه‌ترسی مردنیان له‌ سه‌ره‌؟ هه‌ر چی بێ و له‌ هه‌رحاڵدا شانۆی دوژمنی گه‌ل له‌ سه‌قزدا هاته‌ کایه‌ و به‌رووی بینه‌ره‌کانی خۆیدا ته‌قییه‌وه و له‌ دوا شه‌وی ئه‌و کایانه‌دا له‌ لایه‌ن زۆربه‌ی شانۆکارانی سه‌قز و مه‌ریوان باس و لێکدانه‌وه‌ و خوێندنه‌وه‌ی زۆری له‌ سه‌رکرا که‌ هیوادارم بووبێته‌ ئه‌زموونێکی نوێخوازانه‌ی دیکه‌ و به‌رده‌وام بوونی ره‌وته‌که‌.. ‌

‌

......

1- the quintessence of ibsenism

* - بۆ زانیاری زێده‌تر له‌ سه‌ر ئیبسێن بڕواننه‌ ' جیهانی مۆدێرن و ده‌که‌ڵه‌ نووسه‌ر له‌ نووسینی مالکۆم برادبری

په‌ساپۆرتی وڵاتی به‌ڕوو

بابه‌ته‌کانی ژماره‌ 15 ی گه‌وهه‌ران (گۆڤاری تایبه‌تیی شێعری ئێران) تایبه‌ته‌ به‌ شێعری کورد. له‌م ژماره‌دا شێعری کوردستانی رۆژهه‌ڵات و باشوور، هه‌روه‌ها ئه‌ده‌بی منداڵ له‌ ژێر سه‌ردێڕی" شێعری کوردی؛ په‌ساپۆرتی وڵاتی به‌ڕوو" هاتۆته‌ سه‌ر باس و شرۆڤه‌ و نواندن...

بابه‌ته‌کانی ئه‌م ژماره‌ی "گه‌وهه‌ران" بریتین له‌؛

وتوێژ سه‌باره‌ت به‌ گۆران و شێعری نوێی سلێمانی و.. له‌گه‌ڵ کامبیز که‌ریمی. وتوێژ له‌گه‌ڵ شێرکۆ بێکه‌س به‌ بیانووی چاپی"سه‌نده‌ڵی" وه‌ک دوایین به‌رهه‌می شێعریی. وتوێژ له‌گه‌ڵ محه‌ممه‌دعه‌لی سوڵتانی له‌ مه‌ر مێژووی ئه‌ده‌بی کلاسیکی کوردی. وتوێژ له‌گه‌ل عه‌تا نه‌هایی له‌مه‌ر ژیان و به‌رهه‌مه‌کانی سواره‌ ئیلخانی زاده‌..

له‌ به‌شی شێعری کوردستانی باشوور؛ وه‌رگێرانی چه‌ند شێعری شاعیران شێرکۆ بێکه‌س، عه‌بدوڵا په‌شێو، له‌تیف هه‌ڵمه‌ت، قوباد جه‌لی زاده‌، که‌ژاڵ ئه‌حمه‌د، مهاباد قه‌ره‌داغی، دڵشاد عه‌بدوڵا. عه‌بدولموته‌لیب عه‌بدوڵا.. به‌ زمانی فارسی بڵاو بۆته‌وه‌.

له‌ به‌شی شێعری کوردستانی رۆژهه‌ڵات؛ وتارێکی ره‌خنه‌یی ناهید عه‌رجوونی "له‌و شوێنه‌ی ‌ په‌راوێزه‌کان ده‌بنه‌ ده‌ق" له‌مه‌ر شێعری هاوچه‌رخی کوردستانی رۆژهه‌لات و وه‌رگێرانی شێعری شاعیران جه‌ڵال مه‌له‌کشا، فه‌ره‌یدوون ئه‌رشه‌دی، مارف ئا‌‌غایی، فه‌ره‌یدوون ئه‌رشه‌دی، ساڵح سووزه‌نی، کامبیز که‌ریمی، یوونس ره‌زایی، ره‌زاعه‌لیپوور، به‌یان عه‌زیزی، شیوا سوبحانی، که‌ماڵ ئه‌مینی، جه‌ماڵ مه‌لایی و... به‌ زمانی فارسی هاتوونه‌ته‌ بلاوکردنه‌وه‌..

له‌م ژماره‌دا هه‌روه‌ها وتارگه‌ڵی له‌ به‌رێزان علی ئه‌شره‌ف ده‌رویشیان( شێعر له‌ زاراوه‌ی که‌لهوڕیدا) ، مه‌نسوور یاقووتی(برزوونامه‌، شانامه‌ی کوردی)، فه‌رهاد پیرباڵ (له‌به‌رچی ده‌ق به‌زمانی کوردی نه‌نووسرا)، فه‌ریاد شیری(ئه‌ده‌بی کوردی و فه‌راز و نشێوه‌کانی له‌ رۆژهه‌ڵاتی کوردستان). جه‌لیل ئاهه‌نگه‌ران( روانینێک بۆ شێعری کوردی کرماشانی) و چه‌ند شێعرێک به‌ زاراوه‌ی شیرینی کرماشانی بڵاو بۆته‌وه‌.

جێی خۆیه‌تی ئه‌گه‌ر لێره‌دا ده‌ستخۆشی و ماندوونه‌بوونێک بڵێین به‌ فه‌ریاد شیری؛ ده‌بیر و به‌رپرسی ئه‌م ژماره‌یه‌ی گه‌وهه‌ران بۆ هه‌موو ئه‌و زه‌حمه‌تانه‌ی کێشاویه‌تی و ئه‌و هه‌وڵه‌ پیرۆزه‌ی له‌ پێناوی ناساندنی ئه‌ده‌بی کورد و ئاشناکردنی زێده‌تری خوێنه‌ری فارس به‌و گه‌نجینه‌یه‌ .. داویه‌یه‌تی... ده‌ستی خۆش بێ و به‌ش به‌ حاڵی خۆم به‌رده‌وام بوونی به‌ ئاوات ده‌خوازم....